Anadolu’da çok Bayburt vardır. Bayburtlu otağı çadırı nere kursa orası Bayburtlu olur 🙂
Bunlardan biri ve en meşhuru benim de memleketim olan Bayburt Sancağı. Diğeri de Kaza olan Bayburt. Yani Sancak olan bu günkü bildiğimiz Bayburt şehri. Kaza olan ise bir cemaat adı. İkisi arasındaki addaşlık tarihçiler tarafından pek izah edilemese de, öyle görünüyor ki tesadüf değil. .
Bayburt ilinin adı ta Roma devrinden beri zaten Paper Paybert Babird Babert Bayberd vs olduğu için; ve bölgeye Karaman tarafından “Bayburtlu ve Turgutlu” Türkmen cemaatleri de geldiği için isim yakınsatılarak Bayburt olarak örtüştürülmüş ve iki isim bir anılır olmuş, Allahualem.
“Turgut bey ve Bayburt bey”, rivayetlere göre Büyük Selçuklu’nun Anadolu’yu ilk fetihlerinde gelen iki Türkmen beyi olup, bunlara mensup iki cemaatin ismi olmuş ve İç Anadolu’da bilhassa Konya tarafında bu gün dahi devam ediyor Turgutoğulları ve Bayburtoğulları. Bayburt, Trabzon, Erzurum, Kars vs beldelerde de bu cemaatlerden yerleşen kollar olmuş belli ki. Trabzon’da Turgutoğulları adlı ve vaktiyle Konya tarafından geldiklerini söyleyen aileler var. Keza, Karadeniz Bölgesinde olsun Orta Anadolu Bölgesinde olsun, Turud gibi kısaltması da yaygındır Turgut’un..
Zaten vesikalara bakıldığında görülüyor ki Osmanlı’da “Bayburd-u Erzurum” ve “Bayburd-u Karaman” olarak iki Bayburt var. Başka da yerlerde, Kars, Azerbaycan, İran taraflarında çeşitli Bayburt adlı yerleşim yerleri veya bu soyla anılan aileler var. Hepsi “Bayburtlu Türkiman Cemaati” ile ilgili olmalı. .
Bayburd-u Erzurum eskiden “Sancak” olan bizim şimdiki Bayburt ili. Bayburd-u Karaman ise “Kaza” olup bir yerden ziyade bir konar göçer cemaat adı olup en çok Karaman, Tuz Gölü, Afyon vs civarında yaşamıştırlar. Kadı Müftü tayin edildiği için Kaza denilmiş olsa da bu günde sabit bir Bayburt veya Turgut şehri kasabası yoktur oralarda. Bir iki Turgut adında mahalle olsa da Bayburt ismine rastlanmamaktadır. Ama her iki cemaatin soyları da devam etmektedir. Bu Türkmenlerden kalmış bir çok cami, çeşme, medrese, vakıf hâlâ varlığını korumaktadır.
Çeşitli dönemlerde çeşitli yerlere Bayburt ve Turgut denmiş. Hemen hepsi aynı bölgede yani orta Anadolu ve Tuz Gölü civarında olsa da Afyon’dan Karaman’a kadar yaygın bir bölgede yaylak kışlak şeklinde ve belli ki dönem dönem mıntıka değiştirerek yaşamış iki kuzen topluluk. Aşikârdır ki zaman zaman şehirlere kasabalara yerleşip kalanlar da olmuş. Ve başka il ve beldelere göçenler. Hülasa çeşitli vesikalarda bir Bayburt ve Turgut elinden bahsediliyor. Ama birinde Afyon’da birinde Tuz Gölü’nün güneyinde birinde başka yerde Bayburt görüyoruz. Konar göçer olma da birinci etken bunda..
Görülen o ki daimi sabit bir yerleri olmayan Bayburt ve Turgut cemaatleri, her nereye gitmişse orası Turgut ve Bayburt olmuş 🙂 Yakışır. Ama en çok da Bayburt şehri kalıcı olmuş isimde. Bunun da sebebi isminin buna yatkın ve yakın olmuş olması sanırım. Baberd kalesi olmuş Bayburt kalesi..
Halife Sultan 4. Murâd Rahimehullahın Bağdat seferinde surlara sancak diken ve Kayıkçı Kul Mustafa tarafından destanda kelle koltuğunda üç gün savaştığı bahsedilen Şehid Genç Osman Rahimehullah Bayburt’ludur.
Hangi Bayburt? Derseniz; iki tarafta da akrabaları var ve iki tarafın da çeşitli Berat, Vakıf gibi vesikaları varidatı var. Bıyığına tarak saplama hikayesine kadar her şeyi birebir aynı iki Genç Osman hikayesi görüyoruz.
Genç Osman dediğin bir küçük uşak, beline bağlamış ibrişim kuşak, Allah Allah deyip geçer Genç Osman of of.. Marş olarak bunu çoğumuz dinlemiştir. İşte o Genç Osman.. Kayıkçı Kul Mustafa’nın;
İptida Bağdat’a sefer olanda, atladı hendeği geçti Genç Osman, vuruldu sancaktar kaptı sancağı, iletti bedene dikti Genç Osman.. Dediği yiğit..
-Bayburt’ta Genç Osman; Bayburt’un eski ismi Giv, yeni ismi Genç Osman olan köyüne, Karamanoğulları beyliğine bağlı Konya-Aksaray’dan göç eden Turgutoğulları’ndan. Günümüzde bu ailenin torunları Turgutoğulları olarak devam ediyor ve ellerinde bir de berat veya ferman belgesi var. Bu arada, şimdilerde Aksaray dedikleri, bir vakitler Bayburt kazası idi. Aşağıdaki Türkmenler haritasına bakınız.
-Aksaray’da Genç Osman; Aksaray’ın(Bayburt eli) eski adı Dorikini yeni adı Genç Osman köyünden. Hatta oradaki yetkililer Genç Osman’ın bu köydeki evinin tespit edildiğini dahi anlatıyor sitelerde. Nitekim tarihi bilgilere göre Halife Sultan Murâd Rahimehullah 1638 tarihinde Üsküdar’dan yola çıkmış ve Konya-Adana-Halep-Urfa-Diyarbakır-Siirt-Bitlis-Hakkâri-Musul-Kerkük rotasını izleyerek 197 günde Bağdat önlerine ulaşmıştır. Yani hikâyedeki Şehid Genç Osman Rahimehullah Konya hattında orduya dahil olmuş olmalı. Bayburtlu cemaati yani..
Erzurum-Bayburt’daki(Şimdiki Bayburt Vilayeti) de Karaman-Bayburt’daki(Şimdiki Aksaray Vilayeti) de aynı Genç Osman. İki beldede de sürekli olarak konar-göçer seyahat, iskan ve iletişim canlı idi, iki tarafta da Osman’ın akrabaları yerleşmiş yani.
Evet, iki tarafta da Genç Osman’ın bıyığına tarak saplaması hikayesine kadar her şey aynı anlatılıyor asırlardır. Çünkü Bayburtlu cemaati bir tane, ama Bayburt beldesi bir çok yerde. Dağılmışız her yere vesselam 🙂
Neyse. Sorun değil dağılmak. Mühim olan itikaden dağılmamak çözülmemek. Ehli Sünnetten ayrılıp Safevi tarafına geçen veya iç kargaşalarda şehzade savaşlarında vs zaman zaman İstanbul’a karşı tarafta olanlarımız da olmuş ise de Halife Sultan 4. Murâd emrinde Bağdat fethine katılıp şehid olan Genç Osman’ımız, ve daha nice Selçuki ve Osmani gazimiz şehidimiz alimimiz velimiz bize yeter şan olarak.
Levent AKINCI
Bozoklu ve Bayburtlu
https://islamansiklopedisi.org.tr/turgutlular
https://www.facebook.com/turgutogullari
https://www.bayburtpostasi.com.tr/genc-osman-makale,8059.html
